Historia miejscowości
Bańska Niżna to malownicza wieś położona w gminie Szaflary, w województwie małopolskim. Leży na Kotlinie Nowotarskiej, przy północnych obrzeżach Pogórza Gubałowskiego, po wschodniej stronie rzeki Biały Dunajec. Przez miejscowość przepływają potoki Mały Rogoźnik i Potok za Groniem, a jej strategiczne położenie podkreśla droga krajowa nr 47 (zakopianka) oraz przystanek kolejowy Bańska Niżna.
Wieś składa się z kilku przysiółków, m.in. Topory, Warwasy, Brzyzek, Za Potokiem, Kantorówka, Migle czy Hodówka. Liczba mieszkańców wynosi nieco ponad 1200 osób. Zdecydowana większość z nich identyfikuje się z kulturą góralską Podhala – wciąż żywa jest gwara, muzyka, taniec i tradycyjny strój.
Początki osadnictwa
Pierwsze wzmianki o miejscowości pojawiają się w dokumentach kościelnych z 1611 roku, choć jej początki sięgają drugiej połowy XVI wieku. Nazwa „Bańska” może wywodzić się od słowa „bania” – oznaczającego szyb lub kopalnię. Początkowo traktowana była jako część Szaflar, a w XIX wieku znalazła się w dobrach rodziny Uznańskich.
Przez stulecia mieszkańcy Bańskiej (podobnie jak mieszkańcy Gliczarowa Górnego) utrzymywali się głównie z rolnictwa i pasterstwa, charakterystycznego dla Podhala.
Poniżej możemy zobaczyć mapę archiwalną mapę Bańskiej z drugiego przeglądu wojskowego Cesarstwa Habsburgów z lat 1861–1864 (Galicja i Bukowina).
Rozwój religijny
Przez wiele lat wierni uczęszczali do kościoła w Szaflarach. Dopiero w latach 70. XX wieku powstała pierwsza kaplica, początkowo ukrywana pod postacią budynku gospodarczego. W 1987 roku została rozbudowana do murowanego kościoła pw. Miłosierdzia Bożego.
Rok później świątynię dotknął pożar, jednak mieszkańcy odbudowali ją w ciągu tygodnia. W tym samym roku wmurowano kamień węgielny poświęcony przez Jana Pawła II. Budowę zakończono w 1990 roku, a kościół stał się centrum życia religijnego i społecznego.
Tożsamość i współczesność
Bańska Niżna to wieś, w której harmonijnie łączy się tradycja z nowoczesnością. Mieszkańcy kultywują folklor podhalański, a jednocześnie jako pierwsi w Polsce wykorzystali energię geotermalną w codziennym życiu.
Najważniejszym wydarzeniem we współczesnej historii wsi było odkrycie zasobów geotermalnych. W latach 80. prowadzono tu poszukiwania ropy naftowej, jednak zamiast niej natrafiono na gorące źródła o temperaturze 82–86 °C i bardzo dużej wydajności. Więcej informacji na temat geotermii w zakładce Energia geotermalna.
Dzięki połączeniu dziedzictwa kulturowego z innowacyjnymi rozwiązaniami energetycznymi, Bańska Niżna pozostaje wyjątkowym miejscem na mapie Podhala i całej Polski.
W Bańskiej Niżnej znajduje się również Szkoła Podstawowa i Przedszkole.
Na terenie miejscowości działa również Koło Gospodyń Wiejskich w Bańskiej Niżnej, więcej informacji na Koło Gospodyń Wiejskich w Bańskiej Niżnej.
Spora część młodzieży i dorosłych należy do Ochotniczej Straży Pożarnej.
Przez Bańską Niżną przebiega linia kolejowa nr 99 Chabówka – Zakopane, a we wsi działa nowy przystanek osobowy PKP „Bańska Niżna”. Zatrzymują się tu pociągi regionalne kursujące m.in. w kierunku Nowego Targu, Zakopanego, Chabówki i Krakowa, dzięki czemu mieszkańcy oraz turyści mają wygodne połączenie kolejowe z Podhalem i Małopolską. Przystanek został oddany do użytku pod koniec 2023 roku w ramach modernizacji tzw. „zakopianki kolejowej”.
Bańska Niżna w mediach społecznościowych
Sołectwo Bańska Niżna Facebook
Sołtys
Sołtysem wsi Bańska Niżna jest obecnie Jan Stopka.